Het Grote Koelingstopic Deel 2

[anoniem]

[img:45c9ea9946]http://melchiot.orakel.ods.org/~seers/Koeltopic.gif[/img:45c9ea9946] [b:45c9ea9946][u:45c9ea9946]Wat moet ik hier posten?[/u:45c9ea9946][/b:45c9ea9946] Alle vragen aangaande koelers. Dit gaat heel wijd, dus over CPU-koelers, casefans, videokaartkoelers, waterkoeling, LN2, Dry-Ice, Phase-change enzovoorts. (al zullen de laatste 3 niet erg aan de orde komen denk ik zo). Ook is dit een semi-show je temps topic, dus je kan ook hier neerzetten dat je wel 40 graden stressed hebt met je nieuwe ThermalRight SP-94 om maar een voorbeeld te noemen. [b:45c9ea9946][u:45c9ea9946]Wat moet ik hier niet posten?[/u:45c9ea9946][/b:45c9ea9946] Dingen die niks met koeler of temperaturen hebben te maken, bijvoorbeeld: Wat voor videokaart moet ik nemen, of wat voor processor kan hierin? [b:45c9ea9946][u:45c9ea9946]Koelmethoden[/u:45c9ea9946][/b:45c9ea9946] [img:45c9ea9946]http://www.tweakzone.nl/f/g/25261jbDTQaaF.jpg[/img:45c9ea9946] [b:45c9ea9946]Luchtkoeling[/b:45c9ea9946] Luchtkoeling is de koeling zoals het normaal wordt geleverd in PC’s. Voordeel is dat het goedkoop is, veilig, en veel keus. Er zijn heel veel soorten fans te vinden, en ook veel heatsinks. Er wordt in de luchtkoeling onderscheid gemaakt tussen actief koelen en passief koelen. Passief is koelen door middel van een heatsink: een metaal dat goed geleidt (meestal aluminium of koper) waarvan het oppervlak heel groot is. Dit bereik je door veel vinnetjes te maken. Deze heatsink word dan op de hittebron geplaatst, en doordat de hitte wordt verspreid over de gehele oppervlakte van de heatsink, blijft de hitteborn koel genoeg. Wanneer de hittebron teveel stroom verbruikt, en daardoor dus ook te heet wordt, is passief koelen niet meer afdoende. Er moet actief gekoeld, en dat betekend dat er een heatsink nodig is om de warmte te verspreiden, en daarop een ventilator die de wamte tussen te vinnen vandaan blaast. [img:45c9ea9946]http://www.tweakzone.nl/f/g/25261PN9xDkw1.jpg[/img:45c9ea9946] [b:45c9ea9946]Waterkoeling[/b:45c9ea9946] Waterkoeling is in principe hetzelfde als luchtkoeling, alleen nu zit er een tussenstap in. Waar eerst de lucht het tussen de vinnen de warmte vandaan blies, is het nu het water wat de warmte uit het waterblokje weghaalt, en het daarna transporteert naar een hele grote heatsink: de radiator. Dit is dus een heel groot blok met vinnen waar het water meermalen doorheen stroomt. Het water geeft de warmte af aan de radiator, en de fans op de radiator halen op hun beurt de warmte weer weg van de radiator, ze blazen de koelere omgevingstemperatuur erdoorheen. Een waterkoelingssetup bestaat doorgaans uit een pomp, radiator, (reservoir) slangen, en koelblokken. Een waterkoelingsset word gevuld met gedestilleerd water, wat niet geleid. (Dat is wel zo fijn als het lekt), en word aangevuld met een middeltje tegen algen en corrosie en redoxreacties. Voorbeelden hiervan zijn Zerex SuperCoolant en Redline Waterwetter. Slangen worden aangesloten op de fittingen, die weer in het koelblokje/reservoir/pomp zitten geschroefd. Deze fittingen kunnen normalen schuiffittingen zijn, maar ook kunnen het klikfittingen zijn. Dat zijn fittingen waar je de slang in steekt (dus de diameter van de fitting moet de buitendiameter zijn van de slang). Bij schuiffittingen schuif je de slang over de fitting heen, en doe je daarna nog een slangklem om de slang heen (waar hij over de fitting heen zit). En dan zit het goed vast. Een reservoir is een opvangbakje waar water in zit, wat gewoon verder gaat in het koelcircuit. Het nut van een reservoir voor het koelproces is dan ook nul, maar het grote voordeel van een reservoir is dat je je systeem erg makkelijk kunt vullen en ontluchten. Als je zonder reservoir werkt, zul je met een t-stukje je systeem moeten vullen, waarna je je t-stuk afsluit met een kurk of iets dergelijks wat geen water doorlaat. Je systeem laten leeglopen met een t-stuk gaat daarentegen wel makkelijk. [img:45c9ea9946]http://www.tweakzone.nl/f/g/25261FFne5yYE.jpg[/img:45c9ea9946] [b:45c9ea9946]Phase Change[/b:45c9ea9946] Phase Change zoals de naam al zegt berust op het principe van het veranderen van de toestand van een goedje waardoor je een koelend effect kunt krijgen. Het apparaat bestaat uit 4 delen, de compressor, de condensor, het capillair en de verdamper en wat leidingwerk ertussen. In de compressor wordt een gas rondgepompt. Dit gas gaat naar een condensor waarop een fan staat. Werking komt overeen met de radiator van een waterkoeling. Na de condensor komt een vernauwing (het capillair) Door de vernauwing vind er een drukopbouw van het gas plaats. Doordat het onder hogere druk komt te staan veranderd het kookpunt van het gas, en door de afkoeling ervan blijft er na de condensor gecondenseerd gas over. Dit gas gaat door de capillaire leiding heen en komt dan uiteindelijk in vloeibare vorm bij de verdamper terecht. In de verdamper veranderd de druk van het gas weer naar de normale druk. Daardoor veranderd het kookpunt weer en gaat het vloeibare gas koken. Afhankelijk van met welk gas de compressor gevuld is gebeurd dit met temperaturen tot zo'n -50 graden. Tijdens het koken wordt er warmte aan de omgeving onttrokken. In dit geval bij de CPU dus. Na dat wordt het gas weer in z'n oorspronkelijke staat teruggezogen naar de compressor. Er kunnen diverse soorten gas gebruikt worden. De meest voorkomende zijn R134a, R404a en R507a. Deze hebben allemaal verschillende kookpunten. De laatste Asetek Vapochillers zijn gevuld met R404a en de nVentiv Prometeia’s met R507a om de beste prestaties te halen. De lengte van de het capillair heeft verder nog invloed op de load die het systeem maximaal kan opnemen. Waar je vooral goed rekening mee moet houden met zo'n systeem is het isoleren. Als dit niet goed gebeurd komt er condens bij je proc en dat is wel het laatste wat je wilt dat er gebeurd. Aangezien de condensor uiteindelijk met lucht gekoeld wordt is ook de zomer wat minder dan de winter qua overklokprestaties. [img:45c9ea9946]http://www.tweakzone.nl/f/g/2526172n0KGfN.jpg[/img:45c9ea9946] [b:45c9ea9946]Dry Ice[/b:45c9ea9946] Droogijs is koolzuur in vaste vorm; onder hoge druk wordt vloeibare koolzuur na expansie onder hoge druk te persen. De voordelen van droogijs zijn: - Het sublimeert: Bij -79 C gaat het ijs in een keer over in gas, dus je krijgt geen water wat erin blijft hangen. - Droogijs is reukloos en smaakvrij. - Het is kiem- en bacterievrij. - Het is niet giftig. - Het is ook niet brandbaar. - Het is een vrij goedkope oplossing. De nadelen zijn: - Je hebt een soort koker op je hittebron, dus je kan geen gewone kast gebruiken. Misschien een desktop met een gat erin. - Je moet heel goed isoleren. - Je moet de hele tijd bijvullen. Je kan het dus niet gebruiken voor een 24/7-systeem. Desondanks een mooi systeem om even een mooie overklok te maken, want je hebt wel een mooie temperatuur (-79) en het is vrij goedkoop. Je moet trouwens wel oppassen dat je het niet op je lichaam krijgt, want dan krijg je brandwonden. Ook hier moet je goed isoleren! [img:45c9ea9946]http://www.tweakzone.nl/f/g/25261SV3s6G6x.jpg[/img:45c9ea9946] [b:45c9ea9946]Liquid Nitrogen[/b:45c9ea9946] Vloeibare stikstof is eigenlijk hetzelfde systeem als droogijs, maar dan nóg extremer. Stikstof is -196, en daarmee totaal ongeschikt voor alles. Het is echt voor de die-hards die een record willen neerzetten, want de kans is groot dat je moederbord het niet meer doet nadat je de container van je Processor hebt gehaald. Daarbij is het wel gevaarlijk, want je ledematen kunnen afvriezen bij het aanraken van LN2, en je hebt weer dat hervulprobleem zoals bij droogijs. Maar dit is erger omdat het hervullen gevaarlijker is voor je hardware omdat het vloeibaar is. Let hier ook goed op de isolatie van je moederbord! [img:45c9ea9946]http://www.tweakzone.nl/f/g/25261gemjjKe5.jpg[/img:45c9ea9946] [b:45c9ea9946]Peltiers[/b:45c9ea9946] Een peltier (ook wel TEC genoemd wat staat voor Thermo Electric Cooler) kan worden gebruikt om je temperatuur beneden kamertemperatuur te krijgen. Met een peltier die sterk genoeg is kan je de temperaturen zelfs beneden het nulpunt krijgen. De grootte van een peltier is afhankelijk van het vermogen. Een 72 watt peltier is meestal 40x40mm en een 226 Watt peltier 50x50mm. Een peltier wordt tussen het apparaat wat gekoeld moet worden (dit kan een CPU zijn maar ook je chipset en videokaart) en het koelblok geplaatst, meestal in combinatie met waterkoeling omdat een goede waterkoeling de warmte van de peltier af kan voeren wat veel minder goed lukt met een luchtkoeler. Thermaltake heeft ooit eens een luchtkoeler met een peltier eronder op de markt gebracht. Die SubZero had wel mooie verkooppraatjes, maar de luchtkoeler was er gewoon niet krachtig genoeg voor om echt winst te krijgen. Voor de 150 Euro die je ervoor betaalde kon je net zogoed een Swiftech MCX 462/478-V™ met een degelijke 92mm fan erop nemen, dan was je stiller en goedkoper uit. Een peltier is een plaatje waarin honderden halfgeleiderovergangen zitten, welke warmte kunnen overbrengen zodra er stroom op je peltier staat. Een peltier is dus eigenlijk maar een plaatje wat de warmte overbrengt. Een peltier heeft daarom een warme en koude kant wat zelfs 60 graden kan schelen, en moet je dus de warmte goed afvoeren. Zodra de warme kant koeler wordt, wordt de koude kant nog koeler, daarom zitten en gevaren aan een peltier: als je koeling ermee stopt kunnen je onderdelen hun warmte niet meer afgeven aan de heatsink en bestaat er dus een kans dat je je spul sloopt (omdat de warme kant dus heel warm wordt, en daarom de koude kant dus ook). Tevens geeft een peltier (omdat je temperaturen beneden kamertemperaturen komen) ook condens af en moet je zult dus goed moeten isoleren. Ook verbruikt een peltier een hoop stroom. Wat heb je allemaal nodig voor een goede peltiersetup? - Een goede waterkoeling (grote radiator is belangrijk voor de warmteafvoer). - Een peltier - Een voeding voor een peltier - Een coldplate - Isolatiemateriaal Wat voor peltier je nodig hebt is afhankelijk van wat voor processor je gebruikt. Voor een AMD Athlon XP of Intel Pentium 4 zul je al snel naar de 172 of zelfs 226 Watt toe moeten. Het is verstandig om de zwaarste peltier te kopen die je kan krijgen te nemen, zo hoef je niet bij elke upgrade je hele peltiersetup weg te doen en je overclocks kunnen er beter van worden, en over het algemeen is het prijsverschil tussen een zwaardere setup nihil vergeleken met een lichtere peltier. Ook heb je meestal voor het gebruiken van een peltier een extra voeding nodig omdat een gewone voeding niet zoveel stroom kan leveren. Een 156W peltier vraagt 12V bij 15A, maar een gewone voeding kan geen 15V op de 12V lijn geven. Een 172W peltier vraagt 24V bij 11A, dit kan een gewone voeding dus niet leveren. Je vind een geschikte voeding door te kijken naar: - Hoeveel stroom/spanning je peltier vraagt - En of de voeding 80-100% van de gewenste spanning geeft, bij de gewenste stroom. Een peltier voeding kun je vinden bij elke computerwinkel die in overklokken is gespecialiseerd. Op http://www.icecoldcomputing.com/ staat een handleiding over hoe je zelf een peltiervoeding maakt. De coldplate is een stukje metaal van koper of zilver die je tussen de peltier en het te koelen onderdeel stopt(CPU, northbridge of videokaart), omdat de peltier zelf meestal groter is als het te koelen onderdeel, die dus als taak heeft de warmte die het onderdeel afstaat af te geven aan de peltier. De coldplate is 10-15 mm dik, deze dikte heeft een goed balans qua gewicht en warmtespreiding. Omdat de peltier beneden kamer temperatuur koelt is isoleren noodzakelijk, hierbij is luchtdichtheid het belangrijkste. Je moet je hele socket (of je chipset/GPU) en de ruimte eromheen goed vullen met vaseline of met schuimrubber, en monteer daarna de peltier en het waterblok (bij de cpu plaats je natuurlijk ook de CPU). Vervolgens pak je het in met PUR schuim. Leg ook een matje neopreen achter op je moederbord (bij de CPU/chipset) of een matje achterop je videokaart, dicht daarna de naden met lijm. Zorg ervoor dat isoleren goed gebeurt! [b:45c9ea9946][u:45c9ea9946]Overige dingen[/u:45c9ea9946][/b:45c9ea9946] [b:45c9ea9946]Koelpasta[/b:45c9ea9946] Bij montage van een koelelement (denk aan een koelblok, een droogijspijp enzovoorts) zou je misschien denken dat je de onderkant van het koelelement (vanaf hier koelblok) direct op de hittebron kunt plaatsen. Dit kan alleen maar in een heel uitzonderlijk geval: de onderkant van het koelblok en de hittebron zijn perfect vlak. Dit zijn ze als je jezelf er helder in kan zien (glad) én als dat ook nog eens zonder vervormingen is (vlak). Als ze dit zijn zou je in theorie geen koelpasta hoeven te gebruiken. Aangezien dit toch bijna nooit het geval is, is het heel verstandig om toch maar koelpasta te gebruiken. Koelpasta zorgt er dus voor dat alle minuscule gaatjes en oneffenheden worden opgevuld met een warmtegeleidende pasta. Zonder deze pasta zal het koelblok niet optimaal fungeren, omdat nu alle oneffenheden en gaatjes zijn opgevuld met het isolerende lucht. Voor de gewone computergebruiker is de koelsticker op een koelblok genoeg, evenals standaard siliconenpasta. Voor de overklokker zijn er andere koelpasta's: Namelijk Arctic Silver 3, Arctic Silver 5 en Arctic Ceramique. Hier even in een tabelletje de voor en nadelen. [code:1:45c9ea9946]+-----------------+---------------------------------------------------+-------------------------------+ | | Voordelen | Nadelen | +-----------------+---------------------------------------------------+-------------------------------+ |Arctic Silver 3 | Koelt goed | Koelt slechter dan AS5 | +-----------------+---------------------------------------------------+-------------------------------+ |Arctic Silver 5 | Koelt beter dan AS3 | Hardt uit | +-----------------+---------------------------------------------------+-------------------------------+ |Arctic Ceramique | Koelt beter bij koude temperaturen, geleidt niet | Koelt slechter dan AS5 | +-----------------+---------------------------------------------------+-------------------------------+ [/code:1:45c9ea9946] Nog even een toelichting bij Arctic Ceramique: Het geleidt geen elektrische stroom, en het koelt slechter dan AS5 in gewone omstandigheden, dus niet onder 0 graden enzo. Ondanks dat het koelpasta heet, koelt het nog lang niet zo goed als de heatsink zelf, dus hier geld: overdaad schaadt. Omdat je alleen de gaatjes hoeft te vullen, hoef je maar een erg dun laagje aan te brengen. Denk bij een AMD XP processor aan een drupje van ongeveer de grootte van een speldenknop. Bij heatspreaders (Pentium 4, GeForce, AMD 64) zal het meer naar een rijstkorrel toegaan, en misschien nog wel iets meer. Verspreidt het dan goed uit, en bij het plaatsen van de koeler is het meestal nog handig om het koelblok nog even een paar keer te draaien, zodat alle gaatjes gevuld worden. [b:45c9ea9946]Arctic Silencers[/b:45c9ea9946] Arctic Cooling heeft 9 nieuwe koelers op de markt gebracht voor de videokaart, respectievelijk de Arctic Cooling ATI Silencer 1 t/m 4 en de Arctic Cooling NV Silencer 1 t/m 5, als komt de 4e bijna nooit voor van de NV lijn. Vanzelfsprekend zijn de ATI Silencers voor ATI-kaarten, en de NV Silencers voor NVidia kaarten. ATI Silencer 1: ATI 9500 - 9700 (Pro) ATI 9800 (SE, Pro) ATI Silencer 2: ATI 9600 (SE, Pro, XT) ATI Silencer 3: ATI 9800XT ATI Silencer 4: ATI X800 (SE, Pro, XT) NV Silencer 1: NVidia Geforce 4 Ti NVidia FX 5700 NV Silencer 2: NVidia FX 5700 Ultra NV Silencer 3: NVidia FX 5900 XT NV Silencer 4: NVidia FX 5800 en 5950 U NV Silencer 5: Geforce 6800 (LE, GT, Ultra) Nu moet je met die NV Silencer 5 goed opletten of je niet een extra achterplaatje hebt, zoals hier: [img:45c9ea9946]http://english.aopen.com.tw//Products/images/VGA/images/Aeolus%206800-Ultra-460.jpg[/img:45c9ea9946] [i:45c9ea9946]Het plaatsen van een Arctic Cooling Silencer[/i:45c9ea9946] Ik nam de NV Silencer 3, en zette die op mijn 5900XT. Hier een plaatje van mijn 5900XT in originele staat: [img:45c9ea9946]http://melchiot.orakel.ods.org/~seers/Prulkoeler.jpg[/img:45c9ea9946] Nu moeten we de koeler gaan verwijderen, in de meeste gevallen, zo ook in mijn geval was dat met paraplupinnetjes. Deze krijg je los door ze met een tangetje in te knijpen. Handig is dan om ze even een stukje erdoorheen te drukken, zodat je de ruimte hebt om te knijpen. [img:45c9ea9946]http://melchiot.orakel.ods.org/~seers/Parapluutje.jpg[/img:45c9ea9946] Na dit succesvol volbracht te hebben, krijg je dus dit: [img:45c9ea9946]http://melchiot.orakel.ods.org/~seers/GPU-oud.jpg[/img:45c9ea9946] Nu moet je de heatspreader of de core schoonmaken. Dit kan met een wc-papiertje, maar om het wat makkelijker te maken kan je wat wasbenzine gebruiken. Dit uiteraard niet morsen op de elektronica. Daarna moet je het geheugen en de core/heatspreader insmeren met wat koelpasta. [img:45c9ea9946]http://melchiot.orakel.ods.org/~seers/Coolpasted!.jpg[/img:45c9ea9946] Op deze foto die je gelijk door welke gaten de koeler erdoorheenmoet; de koeler maakt gebruik van die 4 gaten rondom de GPU. De 2 gaten waarin in mijn geval de parapluutjes zaten, blijven ongebruikt. Na de moertjes en rubbertjes van de koeler af te hebben gedraaid, steek je de boutjes door die gaten heen, dat zou precies moeten passen. Dan doe je aan de achterkant de rubbertjes eroverheen, en daarover de moertjes. Die draai je aan totdat de rubbertjes een beetje beginnen in de drukken. Dan kijk je of het geheugen en de core/heatspreader goed contact maken met de koeler. Is op deze vraag een ja geantwoord, dan heb je nu succesvol een Arctic Silencer gemonteerd op je grafische kaart. [img:45c9ea9946]http://melchiot.orakel.ods.org/~seers/Monteerd-front.jpg[/img:45c9ea9946] Geniet nu van de stilte :) [b:45c9ea9946][u:45c9ea9946]Handige Links[/u:45c9ea9946][/b:45c9ea9946] [b:45c9ea9946]Phase Change[/b:45c9ea9946] [url=http://www.refrigerationbasics.com/]Refrigeration Basics[/url] [url=http://www.icecoldcomputing.com/]DaBit's site over Phase Change en nog meer[/url] [url=http://www.xtremesystems.org/forums/forumdisplay.php?f=80]Xtreme Systems PC subforum[/url] [url=http://www.teampuss.com]Team Puss[/url] [u:45c9ea9946]Asetek Vapochill XE[/u:45c9ea9946] [url=http://www.hardocp.com/article.html?art=NTg2][H]ard|OCP[/url] [url=http://www.hardocp.com/article.html?art=NTg2]Hexus.net[/url] [url=http://www.xbitlabs.com/articles/other/display/vapochill.html]X-bit Labs[/url] [url=http://www.hardwarezone.com/articles/view.php?cid=22&id=620&pg=]HardwareZone[/url] [u:45c9ea9946]Asetek Vapochill LS[/u:45c9ea9946] [url=http://www.systemcooling.com/vapochill_ls-01.html]SystemCooling[/url] [url=http://www.hothardware.com/viewarticle.cfm?articleid=565&cid=9]Hot Hardware[/url] [url=http://www.extremeoverclocking.com/reviews/cooling/Asetek_VapoChill_LS_1.html]Extreme Overclocking[/url] [url=http://www.xtremeresources.com/modules.php?op=modload&name=Reviews&file=index&req=showcontent&id=2006&page=1]Asetek Vapochill LS vs nVentiv Mach II GT @ Xtreme Resources[/url] Iedereen die aanmerkingen heeft op de startpost, mag ze gerust naar mij pb’en, dan zal ik het erin zetten. Ik streef naar een zo uitgebreid mogelijke startpost, dus als nog mensen zin hebben dingen te schrijven over heatpipes of TEC’s, gaat uw gang zou ik zeggen. Speciale dank aan YoupY die het stukje voor Phase Change heeft geschreven. Speciale dank aan egslim die toestemming gaf voor het maken van dit topic. Speciale dank aan Koene die het stuk over peltiers heeft geschreven. Dank aan Google™ die mij vooral over Dry Ice informatie heeft kunnen verschaffen.